قوانین کپی رایت در عکاسی

به بهانه انتشار مقاله من درباره کپی رایت به در خواست مجله تندیس

در این مطلب از سری مطالب آموزش عکاسی وب سایت نگاتیو استودیو به مبحث بسیار مهم کپی رایت در عکاسی پرداخته ایم. بحث کپی رایت (مخصوصا کپی رایت در عکاسی) یکی از مباحث پر دغدغه همیشگی به خصوص برای هنرمندان بوده و هر از گاهی اعتراضات و شکایات برخی از هنرمندان کشورمان را نیز در این باره شنیده ایم و یا حتی شاید خود ما نیز دچار این تجربه ناخوب استفاده دیگران از آثارمان بدون کسب هیچگونه اجازه یی شده باشیم. با توجه به اهمیت بسیار عکس و عکاسی در دنیای دیجیتال و شبکه های اجتماعی و استفاده هر روزه ما از آنها، حق و حقوقمان به عنوان یک هنرمند (یا عکاس) درباره آثار هنری مان تا چه اندازه است و برای حفظ آثارمان چه باید بکنیم؟

به گفته “جیمز ویستلر” یک هنرمند بابت دید خود مزد می‌گیرد و نه بابت اثر خود، پس شروع کار یک هنرمند و اصولا اهمیت یک اثر هنری در ایده آغازین آن نهفته است و مسلما حفظ آن در درجه اول اهمیت قرار دارد. پس کپی رایت هم شامل ایده و هم شامل اثر یک هنرمند می‌شود که این موضوع در کپی رایت در عکاسی نیز صدق میکند. طرح دعوی درباره استفاده از ایده یک هنرمند کاری بسیار دشوار است و عموما موارد اینچنینی تنها زمانی قابل دفاع است که امکان اثبات این موضوع توسط هنرمند با ارائه مدارک و شواهد معتبر وجود داشته باشد.

اما بیشتر شکایات مطرح شده در دادگاه ها عموما به استفاده بدون اجازه آثار هنری برمی‌گردد.

اصولا یک اثر هنری زمانی ارزش پیدا می‌کند که به دید عموم برسد پس ارائه و به نمایش گذاشتن یک اثر هنری توسط هنرمند امری اجتناب ناپذیر است. اما قسمت دشوار کار حفظ تمامیت حقوق معنوی و مالی اثر برای شخص هنرمند است. متاسفانه در کشور ما سابقه کپی کاری از روی آثار و استفاده بدون اجازه آن امری متداول و روزمره است ولی در چند سال اخیر قوانین مربوط به کپی رایت در ایران نیز روز به روز تکمیل تر شده و اکنون این عمل از دید قانون نیز جرم تلقی می‌شود و تبعات مالی و به خصوص کیفری سنگینی به همراه دارد.

قصد من به عنوان یک عکاس توضیح برخی از حقوق عکاسی درباره آثار هنری و یا تجاری است و به همین دلیل ابتدا نیاز است گریزی به روش‌های ارزش گذاری یک عکس از لحاظ جهانی داشته باشیم زیرا که این موارد المان هایی هستند که در صورت طرح دعوی در یک دادگاه می‌توانیم برای ارزش گذاری خسارت عکس هایمان به آنها اشاره کنیم.

اثر شما چه قدر دیده میشود؟

همانطور که در بالا نیز مطرح کردم ارزش یک اثر هنری به دیده شدن این اثر است و هر چه بیشتر دیده شدن یک عکس مسلما می‌تواند باعث افزایش قیمت آن شود و این نکته بسیار مهمی‌ست که در قیمت گزاری یک عکس توسط هر عکاس نیز باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال اگر عکس شما قرار است در اتاق یک خانه زده شود که روزی ۴ نفر آنرا می‌بینند مسلما قیمت آن متفاوت از زمانی است که روی یک بیلبورد زده می‌شود و هر روز ۴ میلیون نفر آنرا می‌بینند. (منظور ارزش یک عکس تجاری ست و نه عکس هنری)

مورد بسیار مهم بعدی بازه زمانی مورد استفاده از اثر شماست، استفاده از یک عکس به مدت یک روز، یک ماه و یا یک سال قطعا از لحاظ ارزش گذاری نمی‌تواند یکسان باشد؟ تیراژ چاپ شده از عکس شما نیز بسیار مهم است زیرا تاثیر مستقیم در دیده شدن یک اثر دارد. اگر یک اثر برای چاپ در یک کاتالوگ با تیراژ ۱۰۰ عدد استفاده می‌شود مسلما قیمت آن متفاوت با زمانی است که در یک مجله یا روزنامه با تیراژ بالای صد هزار عدد چاپ می‌شود.

محدوده جغرافیای منتشر شده نیز تاثیر بسیاری در ارزش گذاری یک عکس دارد، استفاده اثر در یک استان یا استفاده آن در کل کشور و یا در چند کشور متفاوت شرایط قیمتی متفاوتی را نیز طلب می‌کند. لازم به ذکر است که در صورت نیاز به تمدید مجدد هر یک از موارد فوق نیز مشتری باید دوباره به صاحب اثر مراجعه نموده و با پرداخت مبلغ آن شرایط جدیدی را جهت استفاده از عکس مورد نظر تعیین کند.

شرایط انتشار یک اثر چیست و در چه حالتی ما امکان اعتراض به انتشار یکی از آثارمان را داریم؟

از لحاظ قوانین بین المللی در بحث کپی رایت در عکاسی ، یک عکاس همیشه به عنوان صاحب اثر تلقی می‌شود (به طور دقیق تر کسی که فایل اصلی یعنی فایل خام عکس را در دست دارد) و حتی پس از فروش یک عکس به مشتری نیز تنها عکاس است که صاحب همیشگی آن است باقی میماند. گرچه به صورت نادر و در موارد بسیار خاص طی یک قرارداد امکان انتقال کلیه حقوق یک عکس به شخص دیگر نیز امکان پذیر می‌باشد. در واقع مشتری در زمان دریافت عکس امکان و مجوز استفاده از آن عکس در یک بازه زمانی خاص و طبق شرایط تعریف شده در قرارداد را پیدا می‌کند و نه چیزی بیشتر از آن. (شرایط ذکر شده در بند های بالا)

تمامی این توضیحات به این معناست که شرایط انتشار و محل و یا رسانه مورد انتشار تنها توسط شخص عکاس تعیین می‌شود و در صورتی که از این شرایط تخطی شود صاحب اثر امکان و اجازه اعتراض و در نهایت شکایت از فرد و یا ارگان مورد نظر را پیدا میکند.

مورد بعدی در بحث کپی رایت در عکاسی، استفاده بدون اجازه از یک عکس، در صورتی است که به قصد تبلیغ و به جهت استفاده تجاری باشد. با توجه به اینکه عموم افراد و شرکت‌ها جهت جذب مخاطب و تبلیغات و برند سازی در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند پس در صورت انتشار یک عکس در شبکه های اجتماعی نیز امکان شکایت کردن برای عکاس فراهم می‌شود. لازم به یادآوریست در صورتی که عکسی را در صفحه شخصی اینستاگرام و یا دیگر سوشال نت ورک ها منتشر می‌کنید حتی اگر با ذکر نام عکاس مورد نظر نیز باشد، چون این عمل بدون اطلاع و اجازه او انجام شده به شخص عکاس امکان اعتراض و در نهایت شکایت از شما را می‌دهد. هر چند که عموما این اتفاق برای اکانت‌های شخصی اتفاق نمیافتد اما در صورت بازنشر بدون اجازه یک عکس توسط یک شرکت، امکان این پی گیری توسط عکاس قطعا وجود دارد و به احتمال قریب به یقین نیز دادگاه به نفع عکاس مورد نظر رای خواهد داد و آن شرکت نه تنها ملزم به پرداخت غرامت می‌شود بلکه شخص مسئول انتشار عکس شامل جریمه‌های دیگر از جمله زندان  نیز خواهد شد.

در واقع استفاده از یک عکس یا یک اثر هنری شخص دیگر تنها زمانی جایز است که استفاده از آن به خلق یک اثر جدید هنری ختم شود که حتی در آن صورت نیز قضاوت درباره اینکه اثر جدیدی خلق شده است یا خیر مسلما به عهده دادگاه و قاضی مربوطه می‌باشد. با توجه به توضیحات بالا و ضمن اینکه قوانین کپی رایت اکنون در ایران نیز قابل اجراست بهتر است از این پس در انتشار و استفاده از عکس های دیگران دقت بسیار کنیم که روزی درگیر تبعات آن نشویم.

نویسنده: فریبرز میرکبیری